Topluda Avropa ölkələrində, Amerikada, Rusiyada, Türkiyədə, İraııda və Azərbaycanda (xüsusilə Naxçıvanda) fəaliyyət göstərmiş masoıılar haqqında məlumatlar verilir. Toplu tədqiqatçılar və geniş oxucu kütləsi üçün nəzərdə tutulmuşdur.
Masoııluq adlaııaıı beynəlxalq miqyaslı bir gizli təşkilatın yaranması və fəaliyyəti haqqında Azərbaycan mətbuatında da SSRİ dağıldıqdan, yəni 90-cı illərdən sonra məqalələr görünməyə başladı. Halbuki, bu lıaqda hələ 70-80-ci illərdə Rusiyanın mətbuat orqanlarında və nəşriyyatlarında nəşr olunmuş müəyyən materiallara rast gəlmək olurdu. Biz burada Lev Nikolayeviç Tolstoyuıı azərbaycan dilinə tərcümə olunmuş «Hərb və Sülh» əsərinin (ikinci və üçüncü cildlərdə) bəzi yerlərində masonlar və onların fəaliyyətləri haqqında epizodları oxumuşduq. 70-ci illərdə P.A.Orlovun «Rus sentimentalizmi» (Moskva, 1977), N.N.Yakovlevin «1 avqust 1914-cü il» (Moskva, 1974) əsərləri oxuculara tanış idi. Bu mövzuya maraq getdikcə artdığından 80-90-cı illərdə, tarix elmləri doktoru V.Startsevin «Görünən hakimiyyətin pərdəarxası» (Moskva, 1984) əsəri, «Voprosı istoriya» jurııalıııııı səhifələrində O.F. Solovyevin və M.F.Zubovun məqalələri, A.Ya.Avrexin «Masoıılar və iııqilab» (Moskva, 1990, 350 s.) və A.Klizovskinin «Masoııluq haqqında həqiqət» (Riqa, 1990, 31 s.) əsərləri nəşr olundu. 2000-ci ildən sonra Rusiya bu mövzuya aid daha sanballı və arxiv sənədlərinə əsaslanan əsərlər ortaya qoyuldu. Biz nümunə olaraq «Masoıılar, tarix, ideologiya, gizli kult» [S.P.Melqunovun və N.P. Sidorovun redaktorluğu ilə (Moskva, 2005, 496 s.). Bu əsər «Masoııluq keçmişdə və indi» başlığı ilə hələ 1914-1915-ci illərdə nəşr olunmuşdu]. Y.Bequnovun «Masoııluğuıı gizli tarixi» (Moskva, 2007, 704 s.), T.O. Sokolovskayanın, D.D.Lotarevanm «Rus ma-sonlarının gizli arxivi» (M., 2007, 480 s.), S.P.Karpaçevin «Gizli ıııason ordenləri» (M., 2007, 352 s.) və O.F.Solovyevin «Rus masonlan» (M., 2007, 544 s.) əsərlərini göstərə bilərik.
