Azərbaycanın görkəmli ictimai-siyasi və dövlət xadimi
Nəriman Nərimanovun zəngin irsi, xüsusilə bədii yaradıcılığı
geniş oxucu kütləsinə yaxşı tanışdır. Lakin çoxlarına məlum
deyil ki, o, bir sıra elmi-publisistik kitabların, o cümlədən
Azərbaycanda tibb elminin təməlini qoymağa kömək edən elmi
əsərlərin də müəllifidir. Odur ki, zamanında böyük maraqla
qarşılanan həmin əsərlərdən birini – “Tibb və İslam”ı yenidən
nəşr etməyi lazım bildik.
XX əsrin əvvəllərində Rusiya imperiyası tərkibində yaşayan 30 milyondan çox müsəlman əhali
arasında sayı barmaqla sayılacaq qədər az olan həkimlərdən biri də Nəriman Nərimanov idi. Müəllim,
yazıçı-tərcüməçi, publisist-tənqidçi, diplomat, ictimai-siyasi xadim olaraq tanınan N.Nərimanov fədakar həkim kimi də xalqının sağlamlığı keşiyində durmuş, sanitariya tədbirlərinin həyata keçirilməsinə,
tibbi mövzuda mühazirələrin oxunmasına böyük
önəm vermişdir. O dəfələrlə böyük izdiham qarşısında “Xolera – vəba”, “Çaxotka – vərəm”, “Yatalaq”,
“Dizenteriya”, “Aləmi-nisvan”, “Əyyaşlıq”, “Traxoma”, “Məktəb yaşlı uşağın döş qəfəsinə diqqət yetirmək nə üçün zəruridir?”, “Tibb və İslam” və s. kimi
faydalı elmi-publisistik mövzularda mühazirələr
oxumuş, məqalə və kitablar çap etdirmişdir.
Tibbə dair ilk əsəri olan “Tibb və İslam”ı isə
1906-cı ildə Odessa Novorossiya Universitetinin dördüncü kursunda oxuyarkən yazmışdır. O, əsərində
müsəlman adət-ənənələrinin spesifik xüsusiyyətlərini nəzərə almaqla islam qanunlarında tibb elminin
bir sıra tələblərinə uyğun gələn şərtlərin olduğunu
və bunun müsəlmanların sağlamlığının qorunmasına müsbət təsirini göstərmiş, həmin tələblərə əməl
olunmasını vacib hesab etmişdir. İki hissədən ibarət
olan əsər ilk dəfə 1906-cı ildə Bakıda “Həyat” qəzetində, daha təkmil variantı isə 1910-cu ildə Həştərxanda “Bürhani-tərəqqi” qəzetində nəşr olunmuşdur. Alleqorik formada yazılmış birinci hissədə güclülər və gücsüzlər, zalımlarla məzlumlar arasında
gedən mübarizədən, ikinci hissədə isə tibb ilə islam
qanunları arasında olan uyğunluq və ziddiyyətlərdən bəhs olunur.
Təsadüfi deyildir ki, N.Nərimanovun tibbi əsərlərinin öz dövrü üçün vacib əhəmiyyət kəsb etməsi
nərimanovşünasların nəzərindən qaçmamış və onların böyük əksəriyyəti bu haqda fikirlərini tədqiqat
əsərlərində qeyd etmişlər.
Lakin N.Nərimanovun seçilmiş əsərləri çapa
hazırlanarkən sovet quruluşunun rəsmi ideologiyasi
ilə uzlaşmayan bir sıra əsərləri və məqalələri, o cümlədən “Tibb və İslam” da cildlərə daxil edilməmiş,
arxivdə qalmağa “məhkum olunmuşdur”.
İlk dəfə olaraq 1990-cı ildə görkəmli tibb mütəxəssisi, respublikanın əməkdar həkimi, tibb xidməti
polkovniki Baxış Qəhrəmanov “Doktor Nərimanov”
adlı kitabında Nərimanovun həkimlik fəaliyyətini və
tibbi əsərlərini geniş şəkildə işıqlandırmışdır.
Fəlsəfə elmləri doktoru Arzu Hacıyeva isə
N.Nərimanovun ictimaiyyətin diqqətindən kənarda qalmış bir sıra əlyazmaları sırasında “Tibb və İslam”ı
da tədqiqata cəlb etmiş və fəlsəfi təhlilini vermişdir.
Pedaqoji elmlər doktoru Hüseyn Əhmədov isə
2004-cü ildə “Nəriman Nərimanovun pedaqoji nəşrləri” adlı kitabının III nəşrinə “Tibb və İslam”ın tam
mətnini daxil etmişdir.
Hazırda əsərin əsli AMEA M.Füzuli adına
Əlyazmalar İnstitutunda saxlanılır (arxiv 23. fond 18.
s.v. 209).
Əsərin bu gün də böyük maraq doğuracağına
əminik və “Tibb və İslam”ın illər sonra təkrar nəş-rinə nail ola bilmək üçün zəhmətini əsirgəməyən hər
kəsə minnətdarlığımızı bildiririk!
