E.Heminquey - "Qoca və Dəniz" əsəri ilə tanışlıq və qısa məzmunu

Tanınmış yazıçı Ernest Heminqueyin müəllifi olduğu "Qoca və Dəniz" əsəri, ona Nobel Mükafatını qazandırmışdır. Əsərin ingiliscə orginal adı "The Old Man and The Sea" –dir. Heminqeuy bu əsəri ilə Nobel Mükafatından da başqa mükafatlara layiq görülmüşdür. Səyahətçi və macərapərəst bir ruha sahib olan müəllif bu əsərini, Kubaya yollandığı zaman qələmə almğa başlamış və Kubada tamamlamışdır.

Qoca və Dəniz: Havana yaxınlığında, Golf Stream-də kiçik qayığı ilə bir yerdə yalnız başına yaşayan qoca Santiago, zəyif və üzünü qırış basmış yaşlı bir balıqçı idi. Hər günəş doğduğu zaman onun yanaqları günəşin şəfəqləri ilə parlayardı. Santiago səksən dörd gün dənizdə balıq ovlamağa çalışsa da bir dənə də olsun balıq tuta bilməmişdi. Yanına kiçik bir köməkçi almış, lakin balıq ovlaya bilmədiyi üçün də köməkçisi başqa balıq ovçularının köməkçisi olmağa qərar vermişdi. Çünki uşağın ailəsi uşağın evə balıq ilə gəlməsini istəyir, bundan başqa Santiagonun uğursuzluğa məhkum olunduğunu düşünürlərdi.

Bu səbəbdən də illərdən bəri özünə kömək edən balaca Manolin, başqa bir balıqçının yanında köməkçilik etməyə məcbur olmuşdu. Lakin buna baxmayaraq balaca Manolin qoca dənizini çox sevirdi. Yaşlı qocanın hər gün qayığı ilə əliboş geri dönməsi uşağı çox kədərləndirirdi. Qoca balıqçı və Manolin dost olduqlarından bir-birilərini də çox gözəl başa düşürlərdi. Qoca Santiagonun klubunda beyzboldan, böyük beyzbolçu Di Maggiodan, əvvəllər ovladığı balıqlardan söhbətlər edərlərdi. Tək başına yaşayan qoca, yuxusunda gənc olarkən getdiyi Afrikanı və onun sahillərindəki aslanları görürdü.

Qoca Santiago hər ovdan geri dönən zaman Manolin onun yanına qaçar və ov üçün lazım olan ləvzimatları əlinə alaraq balıqçı dostuna kömək edərdi. Uşaq qoca balıqçıya qarşı heyranlıq duyar, hər şeyi ondan öyrənmiş olduğuna görə ona çox hörmət bəsləsə də, onun yanından ayrılmağa məcbur qaldığı üçün çox kədərlənirdi. Uşaq bütün boş vaxtlarını onunla keçirir, qoca balıqçı da hər səhər tezdən onu oyadar və sahilə bir yerdə gedərdilər.

Qoca qayığını yükləyərək ova çıxdıqdan sonra balaca Manolin sahildə Santiagonu gözləsə də, o yenə də balıq tuta bilmədən geri dönərdi. Digər balıqçılar artıq Santiagonu məsxərəyə qoymağa başlamışdılar. O isə havanın işıqlanmasını gözləyirdi. Tək istədiyi isə ovdan əli boş qayıtmamaq, dost-düşmənin isə onun necə də yaxşı bir balıqçı olmasını qəbul etməsi idi.

Bir gün balaca Manolin, tutduğu iki böyük balığı qoca dənizçiyə verərək onları ovu üçün yem kimi istifadə etməyini istədi. Qoca, gecə yuxusunda yüksək dağlarda qızıl sarısında gəzərək, dənizin mavisində dolaşdı. Hələ səhər olmamış gedib Manolini yuxudan qaldırdı. Qəhvələrini içdikdən sonra, Manolinin köməyi ilə qayığını dənizə itələdi. Qoca balıqçı bu dəfə daha uzaqlara getməyi düşünürdü.

Günəş doğmağa başlayarkən tilovunu suya sallamış və zövqlə günəşin doğmasını izləməyə başlamışdı. Ətrafında kiçik balıqların sudan çölə atılaraq yenidən suya baş vurmaqlarını izləyərkən , xəyalındaki böyük qılınc balığını tutmağı arzulayırdı. Bu gün səksən beşinci gün idi və səksən dörd gün idi ki, heç nə tuta bilməmişdi.

Günəşin doğuşunu izləyərkən birdən tilovun ipləri gərilməyə başladı. Əlindəki kürəkləri buraxaraq sürətlə tilovu çəkməyə başladı. İçəri çəkdiyi balığın yaxşı bir yem olacağını düşünərək onu qayığın ucuna doğru fırlatdı. Kürəkləri çəkə-çəkə sahildən çox uzaqlaşmış, sahilin yaşıl cizgisi gözlərindən itmişdi.

Qayıq sakit bir tərzdə irəliləyərkən birdən tilova dayadığı çübüuqlardan biri anidən sürətlə yerə düşdü. Yemə böyük bir balığın gəldiyi məlum idi. Lakin ip o dərəcədə bərk gərildi ki ,balığın nə dərəcədə böyük olduğunu belə başa düşə bilmədi. Sadəcə bir şeyi başa düşdü ki , hər zaman tutmaq istədiyi böyük balıq bu balıq idi.

“Yaxşı“ deyərək bütün diqqətini ovuna doğru cəmlədi. Tilova düşən balıq böyük qılınc balığı idi. Yemi udmuş və tilovun ipini çox bərk dartmaqda davam edirdi. “Hə, biraz yenə ye.“ deyə qoca balıqçı səsləndi. Lakin balıq o dərəcədə güclü idi ki, qayığı dartaraq ardınca aparmağa başlamışdı. Tilovun ipi də getdikcə boşalmağa başlamışdı. Qoca tilovun ipini çəkməyə başlasa da yerindən tərpədə bilmirdi. Yaxşı ki, tilovun ipini bir neçə yerə bağlayaraq işini sığortalamışdı. Lakin rollar dəyişmişdi. Yaşlı adam balığı çəkməli olduğu halda, balıq qayığı çəkərək öz ardı ilə aparırdı. Hava qaralsa da balıq heç yorulmaq bilmir, hələ də qayığı ardınca çəkirdi. Qoca, nə olursa-olsun balığa məğlub olmayacağını təkrarlayaraq öz-özünə danışırdı. “Kaşki Manolin də yanımda olsaydı. Həm mənə köməklik edər, həm də nə qədər böyük bir balığı ovladığımı özü görərdi.“ deyə düşünürdü. Çox acdığından yolda tutduğu balığı təmizləyərək yeməyə başladı. Çox az suyu qalsa da sona kimi mübarizə aparmaqda qərarlı idi. Bir əli yaralanmışdı. Dan yeri söküləndə balıq yemlərdən birini də udaraq tilovun ipini möhkəm çəkməyə başladı. Santiago ipi kəsərək digər ipə caladı. İşini ehtiyyatlı görmüşdü. Hələ ehtiyyatda 6 ipi daha vardı. Sol əli tilovun ipindən kəsilmiş və tamamı ilə hissiz bir hala düçar olmuşdu. Birdən qayığın yavaşladığını görərək balığın öz əcəli ilə barışdığını düşündü. Balıq çox yavaşlayaraq suyun üzərinə çıxmağa başladı. Günəşin parlaq şüaları altında par-par parıldayırdı. Və yenidən suya baş vurdu. Qayıqdan ən az yarım metr uzun idi. Santiago balığı görən zaman həyəcanlanmağa başladı, bu həyatında tutduğu ən böyük balıq idi. Axşam beləcə keçib getdi , artıq səhər olurdu. “Demək ki, cənuba doğru istiqamətlənib“ dedi qoca. Yoxsa axın bizi şimala aparardı. Şimala doğru istiqamətlənsək sevinərəm dedi, bu balığın yorulduğunu göstərirdi. Artıq çox yorulmuşdu. Tutduğu balığın digər hissəsini də yeyərək yatmağa qərar verdi. Tilovun ipini sağlam əlinə dolayaraq qayığın kənarında yuxulamağa başladı.  Artıq dənizdə üçüncü günü idi. Balıq qayığın ətrafında fırlanıb dururdu. “Sonuna gəlmişkən məğlub olmayım“ deyə düşünürdü.  İki saat balığın fırlanması davam etdi. Ancaq artıq hər dönüşü daha qısa olurdu. Başa düşülən balıq artıq son şansından istifadə edirdi. “Onu öldürmək məcburiyyətindəyəm, böyüklüyünə və gözəlliyinə baxmayaraq öldürməliyəm. Zorla su üzərinə çıxardığı balığı mizrağı ilə öldürmək istəyirdi. Mizrağı balığa sancan kimi balıq yenidən canlanmağa və qayıqdan uzaqlaşmağa başladı. Bir müddət sonra artıq balığın suyun üzərində hərəkətsiz qaldığını fərq etdi. Balıq artıq məğlub olmuşdu. Balığı dartıb aparmaq üçün fikirləşdi. Ən azı yeddi yüz kilo olan balığı daşımaq çətin olacaqdı. Qoca balıqçı mizrağı sancaraq balığı öldürmüşdü. Amma qanının axması və qanın qoxusu heç də yaxşı əlamət deyildi. Çox keçmədən iki köpək balığı artıq qanın qoxusunu duyaraq qayığın arxasınca düşmüşdü. Qoca bütün gücü ilə mübarizə aparsa da artıq balığın dörrdə biri yox idi. Gecə olan zaman köpək balıqları yenidən hücum etməyə başladı. Artıq onlarla mübarizə aparmağın bir mənası qalmamışdı. Balıqdan bir tikə qoparan, geri dönərək yenidən dişləyirdi. Qılınc balığından ona çox bir şey qalmamışdı. Səhər olan zaman bütün balıqçılar qayığın ətrafına topalaşmış, hamı heyrətklə balığa baxırdı. Balaca Manolin sürətli Santiagonun evinə doğru qaçmağa başladı. İçəri girdiyi zaman Santiago yuxulamışdı. Manolin, qoca oyanana qədər onun başından ayrılmadı. Oyanan zaman isə qəhvəsini Santiagoya uzatdı. Santiago kədərlə Manolinə “Məni məğlub etdilər, Manolin, məni məğlub etdilər“ dedi. Uşaq, “Səni böyük balıq deyil, digərləri məğlub etdi“ deyə cavab verdi. Yorğun qoca yenidən yuxulamağa başladı. Amma uşaq hələ də onun başının üstündə idi. Artıq nə olursa-olsun ova onunla çıxacaqdı. Çünki usta balıqçıdan öyrəniləcək çox şey var idi.