Hazırda pul və maliyyə-kredit alətlərinin rolu və əhəmiyyəti durmadan artır. Pul və maliyyəkredit sistemi iqtisadiyyatın bazar mexanizminin daha səmərəli və daha çevik işləyən sektorudur. İqtisadiyyatın yenidən qurulması, maliyyə-kredit sahəsində mütəmadi olaraq baş verən dəyişikliklərlə əlaqədar dövlət maliyyəsinin və təsəniifat .subyektlərinin maliyyəsinin fəaliyyətinin nəzəri və praktiki məsələlərinin dərindən öyrənilməsini zəruri edir. Dərslik dörd bölməni-maliyyə nəzəriyyə.si və maliyyənin idarə olunmasının əsasları, dövlət və bələdiyyə (ictimai) maliyyəsi, iqtisadi .subyektlərin maliyyəsi və beynəlxalq maliyyə münasibətlərini əhatə edir. Bütövlükdə o, ali peşə təhsili fənni kimi "Maliyyə” ixtisası üzrə zəruri biliklərin məcmusunu öyrədir. Əvvəlki tədris ədəbiyyatlarından fərqli olaraq, "Maliyyə nəzəriyyəsi ” fənninin strukturuna əlavə fəsil və paraqraflar daxil edilmişdir. Burada əsas mövzular məntiqi ardıcıllıqla şərh olunaraq maliyyə nəzəriyyəsi haqqında ba.xışlar, maliyyənin mahiyyəti və funksiyaları, maliyyə siyasəti, maliyyə sistdıni və onun həlqələri, maliyyənin idarə edilməsi, kommersiya təsərrüfatının maliyyə.sii dövlət büdcəsi, onun gəlir və xərcləri, büdcə quruculuğu və büdcə prosesi, dövlət və bələdiyyə'kraditi. büdcədənkənar fondlar, sığorta fəaliyyəti, maliyyə bazarı, beynəlxalq maliyyə-kredit nmvtsibəÜəri.nəzət:dəıy keçirWn^ Kitab iqtisadyönümh'i ali niəktəlftərın tələbələri, magıstnin, aspirantları, doktorantları, həmçinin müəllimlərvə mütə.xəssislər üçün nəzərdə tutulmuşdur. Dərslik elmi işçilər, biznesmenlər, müəssisə və təşkilat rəhbərləri üçün də faydalı ola bilər.
qtisadi təmayüllü mütəxəssislərin haznianmasjnın müasir səviyyəsi maliyyə elminə dair tədris ədəbiyyatlarına yeni tələblər irəli sürür. Bu ədəbiyyatlar tələbələrə cəmiyyətdə əmələ gələn maliyyə münasibətləri sisteminin nəzəri əsaslarını kompleks şəkildə Öyrənməyə imkan verməlidir. Təcrtibə göstərir ki. müasir iqtisadiyyatda pul ilə maliyyə arasında həddin o qədər əhəmiyyətli dərəcədə silinməsi baş vennişdir ki, pul ilə maliyyə münasibətləri, pul ilə maliyyə resursları arasında sərhədləri dəqiq müəyyən etmək qeyri-mümkün olmuşdur. Dünya iqtisadiyyatında baş verən bu proseslər tələbələrin nəinki maliyyənin mahiyyətini, habelə maliyyə sisteminin tərkibini və onun elementlərinin məzmununun öyrənilməsinə yeni yanaşmanın tətbiq edilməsini tələb edir. Bəllidir ki, müasir inkişaf səviyyəsində ölkənin iqtisadi həyatında, xüsusən cəmiyyətin sosial-iqtisadi inkişafı prosesində maliyyədən istifadə edilməsi sahəsi onun rolunu obyektiv olaraq artırır. Ölkənin sosial-iqtisadi inkişafında maliyyənin rolunun artması onun məzmununun nəzəri cəhətdən öyrənilməsini, bu əsasda yeni maliyyə siyasətinin məqsəd və vəzifələrinə uyğun maliyyə mexanizminin işlənib hazırlanmasının zəruriliyini şərtləndirir ki, bu da iqtisadiyyatın yüksək inkişaf sürətini təmin etməyə, təsərrüfatçılığın bütün subyektlərinin səmərəli fəaliyyət göstərməsinə, büdcə sisteminin bütün həlqələrini tarazlaşdırmağa, əhalinin sosial müdafiəsinin sürətləndirilməsinə və həyat səviyyəsinin yüksəldilməsinə imkan verir. Müasir iqtisadi ədəbiyyatlarda maliyyə nəzəriyyəsi məsələlərinə kifayət qədər diqqət yetirilmir ki, bu da maliyyənin sosial-iqtisadi proseslərə təsirinin lazımınca qiymətləndirilməməsinə, maliyyə siyasətinin məqsəd və vəzifələrinin əsaslandırılmasında, müvafiq maliyyə münasibətlərinin forma və metodlarının seçilməsində uyğunsuzluqların əmələ gəlməsinə, dövlətin sabit iqtisadi inkişafa və makroiqtisadi davamlılığa nail olunması üzrə həyata keçirdiyi tədbirlərin səmərəliliyinin zəifləməsinə gətirib çıxarır. Bu məsələlərin həlli maliyyə sisteminin inkişafının yeni konsepsiyasının işlənib hazırlanmasını, ölkədə maliyyə sabitliyinə nail olunmasını, iqtisadi böhranın mənfi təsirlərinin azaldılmasını tələb edir.
Maliyyə-iqtisad fənləri üzrə, xüsusən maliyyə nəzəriyyəsi sahəsində dərsliklərə olan ciddi tələbləri nəzərə alaraq, təqdim edilən dərslikdə iqtisadi nəzəriyyənin əsas müddəalarının, Azərbaycanın və xarici tətqiqalçıların baxışlarının təhlili əsasında maliyyənin mahiyyəti və rolu, maliyyə resursları və maliyyə mexanizminin ayrı-ayrı istiqamətlərinin inkişafı öz əksini tapmışdır. Maliyyənin mahiyyəti haqqında nəzəri müddəalar əsasında maliyyə sistemi, maliyyənin idarə edilməsi haqqında nəzəri baxışlar şərh edilir, onların sosial-iqtisadi proseslərə təsiri mexanizmi açıqlanır, təsərrüfat subyektlərinin maliyyəsinin, dövlət və bələdiyyə maliyyəsinin fəaliyyətinin xüsusiyyətləri göstərilir. Məsələlərə bu cür yanaşma Azərbaycanda makro və mikro səviyyədə maliyyə münasibətlərinin təşkilinin xüsusiyyətlərini və habelə maliyyənin müasir meyillərini göstərməyə imkan verir. Bu məsələlərin dərindən öyrənilməsi mütəxəssislərin hazırlanmasında əhəmiyyətli rol oynayır. Çünki, onlar nəinki kifayət qədər nəzəri biliklərə yiyələnməli, həm də praktiki vərdişlərə və bu bilikləri maliyyəkredit sferası orqanlarında peşəkarcasına istifadə etmək qabiliyyətinə malik olmalıdırlar. Tədris materiallarının bu cür şərhinin məntiqiliyi dörd bölmə, on yeddi fəsildən ibarət olan dərsliyin strukturunu müəyyən ptmişdir. Birinci bölmədə xronoloji tarixi təhlil əsasında maliyyə nəzəriyyəsinin ümumi əsasları, obyektiv iqtisadi kateqoriya kimi maliyyənin mahiyyəti və funksiyalarının müasir durumu şərh edilir, bazar münasibətləri şəraitində onun məzmununun dəyişməsi təhlil edilir, Azərbaycan Respublikasının müasir maliyyə sisteminin xarakteristikası verilir. Maliyyənin idarə edilməsi məsələləri ətraflı öyrənilməklə, maliyyənin iqtisadiyyata və sosial sferaya təsiri tədqiq edilir. Azərbaycan Respublikasında maliyyə siyasətinin məzmunu və əhəmiyyəti, müasir şəraitdə onun həyata keçirilməsində maliyyə mexanizminin rolu ətraflı araşdırılır. Burada maliyyə nəzarəti və audit xidmətinin izahına xüsusi diqqət yetirilir. İkinci bölmədə Azərbaycanda dövlət və bələdiyyə maliyyəsinin tərkibi təhlil edilir, onun məzmunu, dövlət, regional və yerli səviyyədə təşkili xüsusiyyətlərinin xarakteristikası verilir. Burada büdcənin təkrar istehsal pro.sesində rolu, Azərbaycan Respublikasının büdcə sisteminin təşkili, gəlirləri və xərcləri, büdcə prosesinin həyata keçirilməsi məsələlərinin araşdırılması xüsusi yer tutur. Bu bölmədə büdcədənkənar dövlət və bələdiyyə fondlarına, Azərbaycan Respublikasının büdcə sisteminin (büdcələrin) balanslaşdırılmasının təmin edilməsində xüsusi rol oynayan dövlət və bələdiyyə borclanması məsələləri şərh edilir. Üçüncü bölmə fərdi sahibkarlıq da daxil olmaqla təsərrüfat subyektlərinin, yəni iqtisadiyyatın ayrı-ayrı sfera və sektorunda kommersiya və qeyri-kommersiya təşkilatlarında, ev təsərrüfatında maliyyənin təşkilinin öyrənilməsinə həsr edilmişdir. Bu mövzular şərh edilərkən təsərrüfal subyektlərinin maliyyə resurslarının mənbələrinə və növlərinə, mikrosəviyyədə maliyyənin idarə edilməsinin xüsusiyyətlərinin araşdırılmasına xüsusi diqqət yetirilir. Burada sığorta fəaliyyətinin nəzəri a.spektləri və təşkili əsasları, maliyyə bazarının formalaşması və inkişafı məsələlərinə geniş yer verilir. Dördüncü bölmədə beynəlxalq valyuta-maliyyə və kredit münasibətləri ətraflı işıqlandırılır. Kitabda bütün əsas məsələlərin şərhi Azərbaycanın, habelə xarici ölkə alimlərinin elmi-nəzəri və praktiki müddəalarına əsaslanır. Dərslikdə əvvəllərdəki tədris nəşrlərinə nisbətən bazar iqtisadiyyatı şəraitində maliyyə planlaşdırılması və proqnozlaşdırılmasına, qeyri-kommersiya təşkilatlarının maliyyəsinin fəaliyyət xüsusiyyətlərinə, maliyyə bazarının növlərinə, dövlət və bələdiyyə maliyyəsi kimi məsələlərə daha geniş yer verilir. Dərslik hazırlanarkən statistik, müqayisəli, faktiki təhlil metodlarından istifadə edilmiş, materialların şərhində xronoloji, sistemli və kompleks yanaşmaya istinad edilmişdir. Əsas anlayışların ilkin müəyyən edilməsindən ibarət olan şərhin məntiqi və maliyyənin təşkilinin və fəaliyyətinin ə.saslarının sonrakı açılması oxucuya maliyyə münasibətlərinin qanunauyğunluqlarını və müasir inkişaf mc- yillərini başa düşməyə imkan verir. Qayda və nəticələr cədvəl, sxem, diaqramlarda statistik mənbələr əyani olaraq göstərilmiş, normativ-hüquqi aktlara i.stinad edilmişdir. Təqdim edilən tədris nəşri maliyyə sahəsində mütəxəssislərin hazırlanmasında əsas hesab edilə bilər. “Maliyyə nəzəriyyəsi” kursu “İqtisadi nəzəriyyə”, “İqtisadi təlimlər tarixi” fənlərinə əsaslanmaqla “Müəssisələrin maliyyəsi”, “Büdcə sistemi”, “Maliyyə bazan”, “Maliyyə menecmenti”, “Xarici ölkələrin maliyyəsi” kimi fənlər ilə qarşılıqlı əlaqəni təmin etməyə imkan verir. “Maliyyə nəzəriyyəsi” fənninin öyrənmə vəzifəsi maliyyə fənni üzrə mütəxəssislərin hazırlanmasında ali peşə təhsili Dövlət təhsil standartının müəyyən etdiyi tələblərdən irəli gəlir. Bu fənnin öyrənilməsində tələbələr qarşısında bir sıra vəzifələr qoyulur. Onlardan başlıcası maliyyə nəzəriyyəsi sahəsində biliklərə malik olmaq, Azərbaycan Respublikasında maliyyə münasibətlərinin təşkilini öyrənmək, əldə edilmiş bilikləri idarə və müəssisələrin maliyyə fəaliyyəti təcrübəsində tətbiq etməkdir. “Maliyyə nəzəriyyəsi” fənninin mənimsənilməsi tələbələrə imkan verir ki:
• maliyyə kateqoriyalarının mahiyyətini, maliyyə fəaliyyəti təcrübəsində onların tətbiqi mexanizmini, müasir büdcə-maliyyə problemlərini öyrənsinlər;
• təcrübədə maliyyə sahəsində nəzəri bilikləri tətbiq etməyi bacarsınlar. Azərbaycan Respublikasında maliyyə münasibətlərinin inkişafının əsas meyil- lərini aşkar etsinlər, maliyyə mexanizmindən istifadə edərkən qarışıya çıxan problemli vəziyyətləri tədqiq etsinlər, maliyyənin sabitləşdirilməsi ilə əlaqədar olan konkret vəzifələri həll etməyi bacarsınlar, pul tədavülünün möhkəmləndirilməsi, büdcələrarası münasibətlərin təkmilləşdirilməsi istiqamətində sərbəst qərar qəbul etmək imkanına malik olsunlar;
• digər tədris fənlərinin qarşılıqlı əlaqələri, maliyyənin tarixi inkişafının əsas meyilləri, maliyyə elminin prioritetləri haqqında dolğun təsəvvürləri olsun. “Maliyyə nəzəriyyəsi” fənninin tədrisi və öyrənilməsinin son məqsədi gələcək mütəxəssislərdə maliyyə sferası sahəsində nəzəri biliklərin və praktiki vərdişlərin formalaşdırılmasından ibarətdir. Bu isə öz növbəsində materialların peşəkarlığının artmasına, dövlət və korporativ maliyyənin möhkəmlənməsinə və nəticə etibarı ilə ölkəmizin iqtisadi qüdrətinin artmasına kömək edəcəkdir. Dərslik iqtisad təmayüllü ali məktəb tələbələri üçün nəzərdə tutulmuşdur. Bundan başqa o, doktorantlar, aspirantlar və müəllimlər üçün, habelə maliyyə problemləri ilə maraqlanan geniş oxucu dairəsi üçün də faydalı ola biləcəkdir. Dərsliyin hazırlanmasında və işıq üzü görməsində dəyərli məsləhətlər venniş və köməklik göstərmiş elmi redaktor i.e.d., prof. M.X.Həsənliyə, rəyçilər AMEA-nın müxbir üzvü, i.e.d., prof Ə.X.Nuriyevə, i.e.n. prof A.M.Kərimova, i.e.n., dos. E.Ə.Balayevaya, i.e.n., dos. X.Ə.Hüseynova, i.e.n., dos. Ş.A.Ağabəyova müəlliflər və baş laborant S.Ş.Rəhmanovaya öz dərin minnətdarlıqlarını bildirirlər. Təbiidir ki, oxuculara təqdim olunan “Maliyyə nəzəriyyəsi” dərsliyi nöqsanlardan xali deyildir. Müəlliflər dərsliyin məzmunu və strukturunun yaxşılaşdırılması ilə əlaqədar hər bir təklif və tövsiyələri minnətdarlıqla qəbul edəcəklər və gələcək nəşrlərdə onları mütləq nəzərə alacaqlar.
